Băn Khoăn

ảnh
rời trường Cao đẳng trở về nhà, lòng hớn hở, trí thảnh thơi: chàng vừa đến xem
bảng và không thấy có tên mình trong số người được vào vấn đáp kỳ thi tốt
nghiệp trường Luật. Chàng sung sướng, nghĩ thầm: “Hú vía! Thực là hú vía!
Nếu đỗ thì mình chẳng biết đời mình sẽ ra sao, sẽ xoay về ngả nào”.

Luôn
mấy hôm nay, Cảnh lo lắng. Vì chẳng hiểu sao bài vở kỳ này chàng làm khá cả,
vẫn biết chàng học chơi học bời và đọc sách luật như đọc tiểu thuyết thì những
bài thi của chàng cũng không lấy gì làm sán lạn được. Nhưng nói chi sán lạng?
Chỉ có đỗ với rớt, mà những bài thi đều đầy đủ thì chàng có thể đỗ lắm, và
chàng đã hối hận tự nhủ: “Sao mình không làm như những kỳ trước?”
Những kỳ trước chàng đã định bụng thi để hỏng. Lần thứ nhất, chàng ốm ngay vào
hôm bắt đầu thi. Lần thứ hai, chàng bỏ trắng bài thi về môn “kinh tế
học” mà chàng rất giỏi. Lần này chàng đã quả quyết sẽ hỏng nữa. Nhưng hôm
thi tự nhiên chàng đâm ra thích viết, nhất là các đầu bài, chàng lại thấy hay
hay, ngộ ngộ… Hôm nay chàng đến Cao đẳng lòng băn khoăn, áy náy, lo sợ, hầu
như người đi nghe tuyên cái án của mình mà tòa lưu lại từ phiên trước. Thì cái
án đã tuyên: chàng được vô can. Nghĩa là chàng đã trượt.

Cảnh
xuất thân ở một gia đình đã hai đời cự phú. Ông nội chàng trước kia là một nông
phu cần cù và thông minh, thứ thông minh khôn ngoan, lừa lọc, của trời phú cho
đám dân quê để họ có thể sống, hay hơn thế, trở nên giàu có lớn. Chính nhờ về
cái thông minh đặc biệt ấy mà ông ta đã từ địa vị nông phu lần lần đi tới địa
vị lý trưởng, chánh tổng, bá hộ, rồi hàn lâm, và đã gây cái vốn hầu không có gì
dần dần thành một tư bản hàng nghìn, hàng vạn, hàng chục vạn. Ông ta đã theo đủ
nghề: làm ruộng, cấy rẽ, cho vay lãi, làm hàng sáo, buôn sợi, buôn bông, gá
bạc, buôn thuốc phiện, cả thuốc phiện lậu, và sau hết trưng thầu việc vệ sinh ở
Phủ Lý. Không một công chuyện gì, không một dịp nào có thể kiếm lợi được mà ông
ta lại chịu bỏ qua dù công việc ấy bọn người chung quanh khinh là bần tiện, là
nhơ nhớp.

…