Châu Văn Tiếp, Một Trong Gia Định Tam Hùng

Châu Văn Tiếp hay Chu Văn Tiếp (Mậu Ngọ 1738 –
Giáp Thìn 1784) tên tộc Châu Doãn Ngạnh, là danh tướng Việt Nam cuối thế kỷ 18
dưới thời Nguyễn Phúc Ánh, được người đời xưng tụng là một trong “Gia Định tam
hùng”.

Châu Văn Tiếp nguyên quán huyện Phù Ly, phủ Hoài
Nhơn (nay là Phù Mỹ, – TP.Quy Nhơn, tỉnh Bình Định) nhưng cư ngụ ở Vân Hòa, huyện
Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên. Gia đình ông chuyên nghề buôn bán (chủ yếu là buôn ngựa),
nhưng có học.

Ông Tiếp có người anh cả là Châu Đoan Chữ, hai em
là Châu Đoan Chân, Châu Đoan Hãn và em gái Châu Thị Đậu (1).

Ông thông thạo tiếng Chân Lạp và Xiêm La. Vốn có sức
mạnh, lại ham học võ nghệ nên ông còn có biệt tài sử dụng đại đao.

Châu Văn Tiếp theo nghề buôn bán ngựa, nên có dịp
đi đó đây. Nhờ vậy, ông quen biết khá nhiều người mà sau này đều trở thành
vương tướng của nhà Tây Sơn, như Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ, Võ Văn
Dũng, Trần Quang Diệu, Võ Đình Tú… Song người ông thân thiết nhất là Lý Văn Bửu
vì cùng nghề.

Lấy lý do chống lại sự áp bức của quyền thần
Trương Phúc Loan, ủng hộ hoàng tôn Nguyễn Phúc Dương, Nguyễn Nhạc cùng hai em
là Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ cất binh khởi nghĩa vào năm 1771.

Biết tài Châu Văn Tiếp, Nguyễn Nhạc có cho người đến
mời tham gia, nhưng ông khéo từ chối. Để tạo cho mình một thế đứng trong việc
mưu nghiệp lớn, bốn anh em Châu Văn Tiếp chiêu tập dân quân đến chiếm giữ núi
Tà Lương (Phú Yên).

Nguyễn Nhạc cử người đến mời lần nữa. Châu Văn Tiếp
bày tỏ chính kiến của mình là không muốn thay ngôi chúa Nguyễn, mà chỉ muốn tôn
phù hoàng tôn Nguyễn Phúc Dương, muốn diệt trừ những tham quan, những quyền thần
và Nguyễn Nhạc đã đồng ý.

Hứa hẹn vậy, nhưng khi kéo binh đến Qui Nhơn thì
Châu Văn Tiếp mới hay Nguyễn Nhạc đã bội ước. Ông liền rút quân về núi cũ, dựng
cờ khởi nghĩa, đề lên bốn chữ Lương Sơn tá quốc (quân giỏi ở núi rừng lo giúp
nước), để đối đầu với quân Tây Sơn.