Quê Nội

Khi
giới thiệu quyển truyện Quê nội của Võ Quảng người ta bảo tôi: Đây là một loại
Tôm Xoyơ của Việt Nam. Đã từ lâu tôi rất thích tác phẩm Tôm Xoyơ. Nhưng sau khi
làm quen với tác phẩm của Võ Quảng tôi cảm thấy mình còn thích các nhân vật Cục
và Cù Lao hơn.

Võ
Quảng đã đặt câu chuyện xảy ra tại chính quê hương mình, ấy là làng Hoà Phước,
tỉnh Quảng Nam, một tỉnh nằm giữa nước Việt Nam. Ở đây các sự kiện nhỏ đặt liền
nhau, khăng khít nhau tạo nên câu chuyện. Câu chuyện bắt đầu sau Cách mạng tháng
Tám, sau ngày lễ tuyên bố độc lập của nước Việt Nam năm 1945, một thời kì mà
mãi đến nay vẫn còn để lại dấu tích trong nền văn học Việt Nam.

Tác
phẩm phản ánh tâm trạng phấn khởi có phần hơi ngây thơ của dân làng, lòng tin
tưởng kì diệu của họ vào tương lai đất nước. Tôi đã có dịp hỏi vài người từng sống
trong thời kì ấy, khi họ còn trẻ. Ở họ đều còn đọng lại một niềm thương nhớ thắm
thiết.

Bạn
đọc người Pháp có thể tìm thấy gì qua các hình tượng ở đây? Có thể ở một số người
sau bốn mươi năm, những nỗi đau xót nảy sinh từ cuộc chiến tranh ở Đông Dương
chưa xoá hết được. Trong truyện, người Pháp hiện diện như kẻ áp bức, như những
kẻ thù. Tác giả không nhào nặn lại lịch sử, nhưng ở đây trong mọi thể hiện đều
có mức độ. Có một tí gì mỉa mai nhẹ nhàng và thân ái trong khi tác giả nhắc lại
bài diễn thuyết có phần khoa trương của một cán bộ cơ sở. Nhưng chúng ta không
thể nào nhầm, vì đây không phải là những lời trống rỗng. Chú Năm Mùi không hề
thủ đoạn, không đầu cơ chính trị. Chú đấu tranh cho cách mạng, chú hiểu rõ bà
con trong làng xóm của mình. Những lời nói của chú không phải là những câu châm
ngôn sách vở, chú cũng không phải là kẻ khoe khoang. Trái lại, trong nhiều trường
hợp chú tỏ ra biết nhiều kinh nghiệm, có những hiểu biết sâu sắc về cuộc sống
và con người. Ngoài ra chú không phải không biết hóm hỉnh.

Ở
Việt Nam, Võ Quảng được công nhận là một trong những nhà văn ưu tú viết cho thiếu
nhi. Mặc dù sự khan hiếm về giấy đã hạn chế gay gắt số lượng bản in, tác phẩm của
Võ Quảng được tái bản nhiều lần và nhanh chóng được tiêu thụ.

Trước
kia trong thời kì thực dân Pháp đô hộ, ông hoạt động cách mạng chống Pháp. Năm
1941 ông bị thực dân Pháp bắt giam. Sau Cách mạng tháng Tám, ông phụ trách
chính quyền Đà Nẵng, phụ trách việc xét xử ở các toà án miền Trung. Từ năm
1957, ông chăm lo công việc giáo dục thiếu nhi bằng các phương tiện văn học nghệ
thuật.

Sự
đồng cảm về ngôn ngữ có phần hạn chế nhưng bản dịch ít nhiều cũng gợi lên được
phong cảnh, những công việc làm ăn hàng ngày ở một vùng quê Việt Nam. Chúng ta
hi vọng tài năng của tác giả trong việc sáng tạo những hình tượng văn học,
trong việc tạo ra sự sống động của các nhân vật. Không phải không được cảm nhận
ở đây. Làm sao người ta có thể quên được quang cảnh những ngọn đèn trôi dọc bờ
rào của những người đi học lớp xoá nạn mù chữ trong đêm tối, quên được những
con gà trống ở Hoà Phước, con trâu Bỉnh bước giữa ngàn sao, quên bà Hiến… Chúng
ta hi vọng tính chất kín đáo rất mực tinh vi của những tình cảm bộc lộ trong
câu văn được truyền qua bạn đọc. Chú Hai Quân bị lí trưởng đánh đòn buộc phải bỏ
làng ra đi. Trước khi đi chú sửa lại tao nôi của đứa bé gái con chú. Những lời
từ biệt của Cục và Cù lao được thể hiện qua tiếng hát của các cô lái đò xuôi Hội
An. Lần chia tay thứ hai trái lại là một sự rứt ra đột ngột vào lúc bến đò Hoà
Phước nhốn nháo giữa chiến tranh. Và câu chuyện của Cục và Cù Lao cũng kết thúc
ở đấy.

Các
độc giả phương Tây có lẽ sẽ ngạc nhiên trước bao nhiêu khía cạnh dân tộc của
người Việt Nam. Chẳng hạn sự say mê xem hát tuồng của dân làng và vai trò quan
trọng của sân khấu trong đời sống của họ, cảnh chạy trốn chiến tranh hay chạy
trốn đói nghèo kéo dài suốt lịch sử đất nước Việt Nam qua bao thế kỉ đã từng tạo
nguồn cảm hứng cho bao nhiêu bài hát dân gian.

Về
phần tôi, tôi mong muốn trước hết được Cục và Cù Lao đưa lại cho chúng ta một sự
hiểu biết nhiều hơn về một nước Việt Nam hầu như còn xa lạ đối với người Pháp.

1987