Bạch Cư Dị

Trước khi đọc tiết 3: Bạch Cư Dị trong chương V: Phái xã hội, phần III: Văn học đời
Đường, trong bộ Đại cương văn học sử Trung Quốc, mời
các bạn cùng tôi đọc qua vài đoạn trích sau đây để chúng ta biết đôi nét khác
biệt giữa thi tiên Lý Bạch và thi thánh Đỗ Phủ; và cũng để hiểu tại sao cụ Nguyễn
Hiến Lê bảo rằng: “Tôi không muốn như Lý, như Đỗ, chỉ muốn
như Bạch Cư Dị”, và “Đỗ Phủ mới chết được 2 năm thì Bạch
ra đời (…) để tiếp tục chủ trương của Đỗ”:

“(…) Thơ Thịnh Đường phát
triển một cách kinh dị về lượng và phẩm. Trên từ Hoàng Đế, Công chúa, dưới tới
nông phu, ca nhi, ai cũng thích thơ và trọng thi sĩ.

Có đủ các thiên tài, đủ
các khuynh hướng; lấy đại cương mà xét thì có 4 phái:

phái xã hội
phái biên tái
phái tự nhiên
phái quái đản.

Đứng trên các phái đó
là Lý Bạch (701-762), một thiên tài tuyệt cao, theo tư tưởng Lão, Phật, sống rất
lãng mạn, chỉ thích thơ, rượu, ngao du và mỹ nhân.

Tâm hồn Lý thanh khiết,
không hề xu phụ nhà quyền quý, rất tự do phóng khoáng, nên thơ ông phiêu dật,
không chịu bó buộc theo luật, lời luôn luôn theo hứng mà ý thì kỳ dị, tình thì
man mác. Cơ hồ hễ say rượu rồi, hạ bút thành giai phẩm.

Bắt chước ông thì
không được nhưng thỉnh thoảng ngâm thơ ông, ta cũng thấy tâm hồn nhẹ nhàn,
thanh cao thêm đôi chút”. (Trang 340).

“(…) Thời Thịnh Đường
chia làm 2 thời kỳ rất khác nhau, tiền bán thế kỷ thứ 8 là lời thịnh trị, hậu
bán là thời loạn ly. Năm 754, An Lộc Sơn nổi loạn, tiếng chiêng tiếng trống ở
Ngư Dương làm tan tác khúc Nghê Thường vũ y của Dương Quí Phi và xã hội Trung
Quốc trở nên hắc ám: đâu đâu cũng là bãi chiến trường, những cảnh cướp bóc, ly
tán, đói rét, giết chóc diễn ra hàng ngày; diều hâu rỉa ruột người, chính người
cũng mổ thịt người, xương chiến sĩ chất đầy đồng không ai chôn, mẹ bỏ con trong
bụi rậm không ai lượm.

Trước tình cảnh ấy, một
số thi nhân có tâm huyết không khỏi thống hận, bỏ cái giọng ca tung thời thái
bình làm vui tai nhà cầm quyền mà dùng cây bút để tả nỗi thống khổ của mình và
của đồng bào; họ ly khai với chủ nghĩa lãng mạn mà lựa con đường tả chân, lấy
trạng thái xã hội hiện tại làm đề tài cho văn học.

Họ thuộc phái xã hội
mà những người nổi danh nhất là Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị, Nguyên Chẩn, Lưu Vũ Tích,
Trương Tịch”.
(Trang 341)

“(…) Đỗ là bạn thân của
Lý, cả hai đều được người đương thời và hậu thế là minh tinh rực rỡ nhất trên
thi đàn đời Thịnh Đường, Lý là Thi tiên, Đỗ là Thi thánh, mặc dầu tính tình và
sự nghiệp khác nhau rất xa.

Lý lãng mạng, Đỗ thực
tế; Lý theo Phật, Lão, Đỗ thờ Khổng, Mạnh; Lý muốn ẩn dật trong cảnh núi xanh,
mây trắng. Đỗ lăn lóc giữ đời cùng khổ, trầm luân. Lý kiêu ngạo nhìn đời:

Xử thế nhược đại mộng,
Hồ vi lao kỳ sinh?[1]

Đỗ nhiệt tâm cứu quốc:

Cùng niên ưu lê
nguyên,
Thán tức trường nội nhiệt!

窮年憂黎元
歎息腸內熱

Suốt năm lo dân đen,
Than thở ruột sôi nóng!

Lý say sưa trong tháp
ngà, theo chủ nghĩa hưởng lạc, Đỗ rên rỉ trên thập ác, hầu cứu sinh linh; Lý tả
cái ảo tưởng của chính mình, Đỗ tả cái chân tướng của xã hội; tài của Lý do
thiên tư nhiều, tài của Đỗ do kinh nhiệm nhiều; khi nhậu say hứng tới, Lý múa
bút tới đâu thì gấm, hoa hiện tới đó; khi nhìn cảnh đau lòng, Đỗ hạ bút chữ nào
thì nước mắt theo chữ ấy; đọc thơ Lý ta muốn phiêu diêu lên tiên thì đọc thơ Đỗ,
ta muốn sụt sùi, nhăn mặt.

Lý hay hơn Đỗ hay Đỗ
hay hơn Lý? Ta không thể quyết đoán được. Cả hai đều là kỳ hoa, đều là quốc sắc
thiên hương, mỗi người một vẻ.

Nhưng có điều này ai
cũng nhận là thơ của Lý có người “kính nhi viễn chi”, còn thơ của Đỗ ai cũng
“kính nhi ái chi”. Lý còn có kẻ chê là đồi phế, Đỗ thì thời nào cũng khâm phục.

Tuy nhiên, nếu tôi là
thi sĩ, tôi chẳng mong được thành thi tiên hay thi thánh, chỉ xin một chức Thi
sử như Bạch Cư Dị”. (Trang 374-376).

Thủ bút của Bạch Cư Dị
(http://www.ctgpc.com.cn/news/imgs/005/11037.jpg)

Điều thứ hai tôi muốn
thưa cùng các bạn là hầu hết các bài thơ tiêu biểu của Bạch Cư Dị đều được Vanachi tuyển đăng trên Website Thi viện (http://www.thivien.net/viewauthor.php?ID=9),
nhờ vậy tôi chỉ việc tìm bài tương ứng trong sách để chép lại phần nguyên văn,
phiên âm và có khi cả phần dịch thơ nữa; có bài tôi lại chép từ loạt bài “Thơ Đường và các bản dịch thơ Đường của Tản Đà” do Tdcchau thực hiện và đăng trên Thư viện Ebook (bắt đầu từ
trang http://www.thuvien-ebook.com/forums/showthread.php?t=27121&page=7,
post # 69), rồi sửa lại đôi chút cho phù hợp. Xin chân thành cảm Vanachi, Tducchau và xin trân trọng
giới thiệu cùng các bạn.

Goldfish
Những ngày cận Tết Mậu Dần
Bổ sung tháng 12 năm 2011