Đi Về Nơi Hoang Dã

Đi Về Nơi Hoang Dã – Tiểu Thuyết: – “Đi
Về Nơi Hoang Dã” có cái mới đóng góp cho văn Việt Nam: tiểu thuyết gần 300
trang, có năm nhân vật chính, hầu như không có tên; “năm thằng đực
rựa” gọi nhau bằng tục danh căn cứ vào tính cách hay nghề nghiệp: Ông toán
trưởng, thằng cấp dưỡng, thằng hộ pháp, thằng học giả và tôi – người dẫn
truyện. Lối suồng sã hoá này vốn không mới đối với tiểu thuyết – đứa con hoang
của ông bố quý tộc bất mãn và bà goá thị dân xô bồ. Nhưng ở Việt Nam, ngoại trừ
Xuân Tóc Đỏ, tiểu thuyết luôn có ý thức để các đứa con mình có một huyết thống
minh bạch. Đến Nguyễn Huy Thiệp, sự suồng sã xuất hiện nhưng mới chỉ dừng ở lời
ăn tiếng nói nó làm nên không khí truyện mà có người gọi là ma quái. Cái vô
danh mới mẻ này ngay lập tức đạt được hiệu quả nghệ thuật: Các tính cách của
toán công nhân phát tuyến ăn ở tập thể, no đói thèm ăn như nhau, thèm gái cũng
như nhau nốt, do vậy mặc dầu mỗi anh một tính cách nhưng rồi nhoè dần sang
nhau. Thậm chí, thằng học giả vốn đầu tuy ghét, khinh, chống ông toán trưởng mà
rồi dần dà hắn lại giống ông ta nhất. Những kẻ vô danh, làm cái việc mở tuyến
nhưng do trình độ, thiết bị và núi non hiểm trở đã khiến công việc của họ suốt
mấy tháng trời thành công cốc, phải lấy cái đích giả định thay cho đích đến,
nghĩa là cũng vô danh nốt.

Tiểu thuyết bắt đầu từ chỗ toán mở tuyến giao
thông lâm vào đói ăn: “Bữa ăn cuối cùng trong ngày còm cõi đến độ biến đâu
mất… và giấc ngủ khó mà tới khi trong bụng có tiếng than vãn của cái dạ dày
đang co bóp vào chính nó”. Và khát: “Mỗi lần thay quần áo, thấy tôi
cứ ngập ngừng mãi, thằng cấp dưỡng lại cười diễu: Nhịn đánh răng rửa mặt đi,
năm ngày có năm bi đông nước là đủ giặt quần áo đấy”. Đói khát là kẻ thù
vật chất nên để chống lại, ông toán trưởng dùng sức mạnh tinh thần, mỗi tuần
nghĩ ra một khẩu hiệu mới, bắt anh em viết dán vào mũ, chẳng hạn: “Lấy cây
làm nhà, lấy lá làm chiếu, lấy sương làm màn… Quyết tâm chiếm lĩnh đỉnh cao
phía trước”. Công việc thì lâm vào bế tắc. Nhóm khảo sát đi theo bản đồ do
cấp trên chỉ đạo qua cái máy vô tuyến điện với ông toán trưởng, có la bàn trong
tay. Nhưng con đường tương lại gặp núi đá dựng đúng, không thể có hàng triệu
tấn thuốc nổ phá núi cho nó đi, họ gọi về báo cáo sự thật và nhận được chỉ thị:
Phải tìm cách khắc phục, cấp trên không bao giờ sai…”.

Vào dịp Đại hội nhà văn Việt Nam lần thứ 6 năm
1995, trả lời phỏng vấn đài RFI về văn học Việt Nam thời đổi mới, nhà văn Nhật
Tuấn đã phát biểu: Mấy năm 1987- 1991 là thời hoàng kim của tiểu thuyết Việt
Nam. Thời đó giống như có một đứt gãy của lịch sử, khiến cho văn chương trong
nước trào ra như dòng phún xuất thạch, hoặc nói theo ngôn ngữ đá banh, lúc đó
trọng tài đang mải cãi nhau về luật bóng đá, tranh thủ thời cơ đó, các nhà văn
tới tấp dẫn bóng lên làm bàn. Những thiên đường mù của Dương Thu Hương, Mùa lá
rụng trong vườn của Ma văn Kháng, Thời xa vắng của Lê Lựu, Nỗi buồn chiến tranh
của Bảo Ninh… và cuốn sách đang trong tay quý vị: Đi về nơi hoang dã của Nhật
Tuấn là những trái bóng sút tung lưới đó. Tuy nhiên, khác với những cuốn kể
trên được làm rùm beng, báo chí đua nhau lăng xê, cuốn của Nhật Tuấn cứ lặng lẽ
đi vào người đọc và lặng lẽ rơi vào im lặng. Vì sao vậy? Có lẽ nhà văn Trần
Thanh Giao ở trong nước đã nói được đúng tình thế lúc đó: Khen cuốn Đi về nơi
hoang dã thì là dại, chê thì lại là ngu. Tốt hơn hết cứ nói là… chưa xem….
Và thế là cả các nhà văn, các nhà phê bình, các nhà báo văn hoá văn nghệ đều
chưa…. đọc Như thế. Tại sao người ta ngại cuốn sách này đến thế? Chống Đảng,
nói xấu lãnh tụ, chia rẽ dân tộc chăng? Chả phải! Biểu tượng hai mặt, mượn xưa
nói nay, mượn súc vật xỏ xiên con người chăng? Cũng chả phải! Phân tích ra thì
chẳng có tội gì mà ngại, nhưng càng đọc càng cứ… tức anh ách. Tại sao thế
nhỉ? Ở những cuốn tiểu thuyết mang màu sắc phản kháng khác (Những thiên đường
mù, Thời xa vắng, Ly thân…) các tác giả còn muốn tranh cãi, muốn triết luận
với chủ nghĩa xã hội quanh các vấn đề cải cách ruộng đất, hợp tác hoá nông
nghiệp, hoà bình và chiến tranh….Đi về nơi hoang dã thì không – nó không đối
diện, không hội luận, không trao đổi gì hết, nó cũng chẳng buồn nhắc tới cái
chủ nghĩa ấy tới một lời – nó chỉ mô tả cuộc đời của những con người tiêu biểu
ở trong đó, mô tả, miệt mài mô tả mà thôi. Hại thay, khi mô tả con người với
với tấm lòng yêu thương thì tác giả lại tỏ ra khinh miệt, quay lưng không muốn
tranh cãi, không đáng để nói tới những thế lực đã gây nên sự đày ải con người
một cách kinh khiếp đến như thế.

Năm con người bị đẩy vào miền hoang dã với
nhiệm vụ chính trị cao nhất là tìm một con đường trên núi cao được vạch sẵn do
Ban chỉ huy nằm ở mãi dưới đồng bằng và truyền lệnh hàng ngày qua cái máy vô
tuyến điện. Cho dù ngay trên đường đi, vấp phải vách đá dài dằng dặc, con đường
trên núi ngày càng tỏ ra được thiết kế sai toét toè loe, nhưng mọi người vẫn
phải: tuyệt đối tin tưởng ở cấp trên, thực địa có thể khác với bản thiết kế con
đường, nhưng Ban chỉ huy không bao giờ sai…. Vậy nhưng rồi tới cái ngày ngay
cả ông toán trưởng là người lãnh đạo cái đoàn người đi trên núi này rồi cũng đã
trắng mắt, cay đắng nhận ra rằng Ban chỉ huy đã sai trong chỉ đường vạch lối,
vậy nhưng ông vẫn phải nhắm mắt tuân theo mệnh lệnh là mệnh lệnh, tuyệt đối
phải chấp hành, nhiệm vụ chính trị cao nhất của chúng ta trong lúc này là đi
tới, đi tới…., nhưng mà đi tới… đâu, đi tới cái đỉnh Hua Ca chỉ có trong
tưởng tượng bằng bất cứ giá nào. Vậy là đã thành một chân lý Ban chỉ huy không
bao giờ sai, đừng có tranh cãi, triết luận, hội thảo hội thiếc gì với cấp trên
hết, nếu không thì sẽ thành thằng phản động Anh dám nói cấp trên là mù quáng
hả? Anh quên mất phải tin tưởng tuyệt đối ở ban chỉ huy hả? Anh đứng trên lập
trường giai cấp nào mà phát biểu vô tổ chức, vô kỷ luật vậy? Một khi vấn đề đã
được đặt ra theo kiểu vậy thì thua rồi, cho dù có tuyên ngôn, hội thảo, hiến
chương, kết nối gì cũng vô ích. Cả 5 con người đi trong đoàn người thôi không
còn tranh cãi, không còn dùng ngôn từ để nghị luận với cấp trên nữa, họ im
lặng, im lặng nhưng không buông xuôi, họ triết luận với các lý thuyết gia của
con đường, với ban chỉ huy bằng chính… cuộc đời thê thiếp của họ.

Trước hết là ông toán trưởng, suốt ngày câm
nín như một con cóc cụ buồn rầu, khổ hạnh hơn nhà tu, cứng nhắc như nhà giáo
điều, khiến

lính của ông phải kháo nhau: Tao nghi lão ấy
không có cặc quá, chỉ không có cái đó mới sống được như lão. Niềm vui duy nhất
trong ngày của ông là đến tối đánh điện về Ban chỉ huy báo thành tích công tác
trong ngày: đi thêm được mấy ngàn mét, bao nhiêu người tập thể dục, bao nhiêu
người phát biểu trong các cuộc họp. Miệng ông luôn luôn nhắc nhở mình vì mọi
người nhưng lại giấu giếm mỳ chính, thịt hộp trong ba lô để lén lút ăn riêng.
Ông luôn đề cao đạo đức nhưng lại hủ hoá với bà Trưởng phòng, rồi bỏ mặc bà với
đứa con nơi công trường lạnh lẽo.

Loại người như ông toán trưởng nhan nhản một
thời làm nên cái gọi là…văn minh cán bộ trong thời kỳ kinh tế bao cấp ở miền
Bắc, một thời đã gây nên bao phiền tạp trong đời sống người dân. Vậy nhưng đừng
tưởng tác giả sẽ mạt sát, khinh ghét, bôi xấu loại nhân vật đó, ngược hẳn lại,
ông toán trưởng vẫn được khắc hoạ với nét bút cảm thông và cái phần tình người
của ông vẫn còn lặn vào sâu và bột phát ra mạnh mẽ khi ông đối diện với cái
chết.

Người theo sau ông toán trưởng, nối tiếp được
thế hệ cha anh chính là thằng học giả. Thằng này vốn là con nhà tư sản, trước
cách mạng là một thanh niên có hoài bão, mong muốn xây dựng sự nghiệp mà chưa
biết đó là cái sự nghiệp gì. Khi Đảng, chính phủ giải phóng Hà Nội thì nó biết
rồi, và nó bắt đầu xây dựng cái sự nghiệp ấy bằng cách tố cáo bố nó với đội cải
tạo để đến nỗi ông phải thắt cổ tự tử. Không sao cả, mang mặc cảm giết cha và
đẩy mẹ tới chỗ đi tu, thằng học giả vẫn còn tự tin, vẫn còn đứng vững được ở
trong cuộc

đời bởi lẽ nó còn có tình yêu của nàng búp bê,
trụ đỡ tinh thần cho nó trong cuộc sống dưới cấp con người này. Ấy thế rồi đùng
cái, nàng búp bê bỏ nó đi lấy chồng sau khi gửi cho nó mấy câu thơ giêu cợt lý
tưởng của nó:

– Nếu hoài trên đỉnh Phăng xi păng…

Anh chỉ hát trong mây mù huyền diệu…

Vâng, nếu như thế thì em xin bye bye, em đi
lấy chồng. Cái cú sét giữa trời quang này làm thằng học giả bừng tỉnh cơn mơ
mộng hão huyền, nó ngộ ngay ra một chân lý bốc mùi cơ hội là muốn vượt lên để
mà tồn tại trong xã hội này nó buộc phải đểu cáng, phải giả dối, phải lưu manh,
phải giẫm lên đồng đội, giành giật quyền lợi về mình, và thế là từ đó vĩnh biệt
cái thân phận:

– Ngó tới tương lai trào nước mắt

Ngoảnh nhìn quá khứ toát mồ hôi…

Thằng học giả tự biến thành con người khác,
tách khỏi đồng đội, bám theo đít ông toán trưởng, hầu hạ nịnh nọt một cách đê
hèn để được ông bàn giao cho quyền lực và đi xa hơn thế nữa, hắn bắt đầu nói
năng, suy nghĩ, hành động y như cung cách của Ban chỉ huy vậy. Qua hình tượng
thằng học giả, nhà văn đã dự báo sự ra đời của chủ nghĩa cơ hội ngay trong lòng
chủ nghĩa xã hội như gan tiết ra mật vậy. Và từ nhận định chính thằng học giả
mới là đệ tử chân truyền của ông toán trưởng, tác giả lại đưa ra một dự đoán:
cuộc chuyển giao thế hệ rồi sẽ diễn ra theo chiều hướng là thế hệ sau táo tợn,
tham lam, lưu manh hơn thế hệ trước. Quả nhiên hình ảnh xa hoa, tham lam, vô
trách nhiệm của đám con ông cháu cha hiện nay đang làm người ta lo ngại rằng cứ
cái đà sống và vơ vét như thế này, mai tới lúc chúng cầm cân nảy mực xã hội
thay thế cha ông chúng thì sẽ ra làm sao?

Đó là nói về những người chỉ huy, thế còn bọn
cùng đinh, phó thường dân thì thế nào? Thằng hộ pháp lúc nào cũng hùng hục như
trâu lăn, trong đầu chả có tý ý niệm gì về những câu khẩu hiệu thi đua lấy
sương làm màn, lấy lá làm chiếu mà ông toán trưởng vẫn nhồi nhét vào đầu, nó
chỉ mơ ước cướp được vợ thằng xã đội để đưa đi thật xa khỏi xã hội có tem
phiếu, có hộ khẩu, có mọi sự quản lý. Vậy nhưng khi vỡ mộng, vợ thằng xã đội đã
có thai 3 tháng chẳng thể nào theo nó đi tới miền hoang dã để xây dựng hạnh
phúc được, thì nó không sa đoạ như thằng học giả, ngược lại nó trưởng thành hẳn
lên, một ý thức trách nhiệm mới nảy nở và khi lại bỏ làng ra đi về miền hoang
dã, thằng hộ pháp đã tự nhủ: Không, rồi thế nào nó cũng trở về, nhất định là
thế, đất làng càng đói nghèo càng không thể dứt bỏ mà đi.

Thằng cấp dưỡng, cậu con cầu tự thì lại là một
dạng khác. Nó là thằng sớm nhận ra ông toán trưởng giả vờ đi ỉa để ăn lén cái
bánh chưng, sớm nhận ra mặt trời cũng có vết đen, bởi thế nó mặc sự đời, mặc
ông toán trưởng loay hoay với ý nghĩa quan trọng của con đường, mặc thằng học
giả giở đủ trò thối tha để được kế cận ông toán trưởng, mặc thằng hộ pháp suốt
ngày: ối giời ơi, tao nhớ con vợ thằng xã đội quá, nó mặc cha hết để tập trung
mỗi một mục tiêu: làm thật nhiều tiền để về xây nhà cho mẹ. Còn cái thằng nhân
vật tôi vốn là đứa trẻ mồ côi vô thừa nhận, chẳng có gì mà nhớ tới, chẳng có gì
mà nhằm tới, thôi thì cứ sống theo kiểu bấc đến đâu dầu đến đấy vậy thôi. Cái
tính bản thiện trong con người khiến nó kính nhi viễn chi ông

toán trưởng, chẳng thể nào nghe theo ông rủ rê
làm thế hệ kế tiếp cho ông. Và rồi dường như phận số đã mỉm cười với nó khi đưa
đến cho nó mối tình thuần khiết của nàng Sao miền rừng núi.

Cái kết cục của Đi về nơi hoang dã không chỉ
cho ta cái kết cục tất yếu ảo tưởng về một con đường đi tới được đỉnh Hua Ca.
Hơn thế nữa, cái đỉnh Hua Ca kia chỉ có trong huyền thoại và một khi huyền
thoại đã không còn nữa, thì tình yêu thương giữa con người với con người sẽ
thay thế cái đẹp mà cứu chuộc thế gian này. Sự tồn tại và trưởng thành của dân
tộc ta qua biết bao thăng trầm của lịch sử, biết bao bão táp của chiến tranh và
cách mạng, phải chăng đã minh chứng điều đó.

Và với thông điệp như vậy hẳn là Đi về nơi
hoang dã sẽ còn được các thế hệ mai sau đón đọc…

Nhà xuất bản Huyền Trân.