Phẩm Tam Quốc

Đây là thời đại có nhiều anh hùng, một giai đoạn
lịch sử bộn bề khó phân, một câu chuyện vô cùng hấp dẫn, một đề mục vô cùng thú
vị. chính sử ghi chép, dã sử truyền miệng, hí kịch biên soạn, tiểu thuyết diễn
nghĩa. Mỗi thời kỳ có sự đánh giá khác nhau, mỗi tác phẩm có sự
miêu tả khác nhau. Đúng sai thật giả bàn luận sôi nổi, thành bại được mất nghi
hoặc phân vân. Rốt cuộc thì diện mạo của Tam Quốc là thế nào?

Thông thường, nói đến Tam Quốc là nói đến giai
đoạn lịch sử 90 năm kể từ thời Hán Hiến đế niên hiệu Sơ Bình năm đầu (năm 190)
đến thời Tấn Vũ đế niên hiệu Thái Khang (năm 280). Gọi giai đoạn lịch sử này là
Tam Quốc, ngay ở cách gọi tên cũng có biết bao vấn đề. Bởi vì Tào Phi xưng đế
là năm 221 Công nguyên; Lưu Bị xưng đế là năm 221 Công nguyên; Tôn Quyền xưng đế
là năm 222 Công nguyên. Đây là thời kỳ ba nước Ngụy, Thục, Ngô chính thức ra đời.

Theo lý, Tam Quốc sử phải được tính từ đây tới
lúc ba nhà quy về Tấn, mới đúng là thời kỳ “Tam Quốc”. Xem ra xưa nay không hề
nói như vậy. Nếu thế thì Tào Tháo, Quan Vũ, Chu Du và Lỗ Túc v.v… sẽ không thể
xuất hiện. Cũng không thể nói tới chuyện: mơ xanh uống rượu, ba lần lều tranh,
trận chiến Xích Bích, đại bại Mạch Thành. Mọi người nói xem thế nào?

Thực tế thì, bất kể là chính sử (như Tam quốc chí), hay tiểu thuyết (như Tam
quốc diễn nghĩa) gần như đều bắt đầu từ lúc Đổng Trác làm loạn, thậm chí
sớm hơn, Đó mới là thái độ cầu thị đối với lịch sử. Bởi vì ba thế lực lớn Tào,
Lưu, Tôn được phát triển và trưởng thành từ lúc quan quân hỗn chiến những năm
cuối thời Đông Hán; thế chân vạc Ngụy Thục Ngô về cơ bản đã hình thành từ trước
lúc họ dựng nước. Cần phải đọc lịch sử với con mắt lịch sử. Không có nhân thì
không có quả. Chỉ xem “danh” không xem “thực”, không tìm bắt cái thực chất, như
vậy không phải là “nghiêm túc” mà là “phí sức đi vào những vấn đề không thể giải
quyết”.

Vậy tình hình trong 90 năm đó là thế nào?

Cũng chỉ có hai chữ: loạn thế, nói rộng ra là,
khói lửa ngút trời, chết đói đầy đường, chiến tranh liên miên, dân không còn đường
sống. Hoặc mượn lời Lỗ Tấn “Trong mộng, mơ màng mẹ hiền nhòa lệ, đầu thành, biến
ảo lá cờ đại vương”. Nhưng thời loạn có anh hùng. Càng trong bể dâu càng có anh
hùng. Vì vậy, đây là thời đại có nhiều anh hùng, một thời đại đầy khí thế vừa
anh hùng vừa lãng mạn. Không biết đã có bao nhiêu nhân vật phong lưu với lời kể
xúc động về giang sơn, có bao nhiêu anh hùng cái thế thể hiện thân thủ bay bổng
như gió mây, thực là “giang sơn như tranh, một thời bao hào kiệt”.

Cứ kể tên những người quen biết thôi, cũng đã
thành một danh sách rất dài. Anh hùng đại lược như Tào Tháo, cúc cung tận tụy
như Gia Cát Lượng, Chu Du anh võ ngời ngời, Lưu Bị kiên nhẫn vững vàng, họ đều
là anh hùng thời đại, cũng đều là anh hùng dân tộc Trung Hoa, họ muốn thống nhất
một đất nước từng bị chia cắt, biến loạn thế thành trị thế, mong cho xã hội yên
vui, thiên hạ thái bình. Đương nhiên, ai trong số họ cũng nghĩ rằng, họ hoặc tập
đoàn của họ có trách nhiệm với lịch sử, quyết không nhường cho ai. Vì vậy giữa
họ có mâu thuẫn, có va chạm, có xung đột, có chiến tranh, ai nấy sát khí đằng đằng,
tôi sống anh chết kết quả là “một khi công thành thì vạn tấm xương khô”, ai nấy
đều cảm than, buồn vui lẫn lộn!

Có thể không còn cách giải quyết nào khác; và
lịch sử, chỉ có thể tiến tới trong bi kịch, trong :hai mặt đối lập” đó. Một mặt
là chiến tranh, chỉ có thể kết thúc bằng chiến tranh; mặt khác, để kết thúc chiến
tranh, người dân phải chịu mọi khổ ải. Vì vậy khi ca ngợi, tán thưởng anh hùng
thời đại thì đừng quên những đau khổ mà người dân phải gánh chịu.

Kết quả việc tranh giành Trung Nguyên là một
nhà thâu tóm, kết quả của rồng tranh hổ đấu là thiên hạ thống nhất. Tây tấn xuất
hiện. Thực ra tình hình Tây Tấn còn tệ hại hơn, nhưng ở đây chỉ nói đến Tam Quốc,
Thời gian ngắn là đặc điểm của Tam Quốc. Ba nước Ngụy, Thục, Ngô chỉ tồn tại
không quá nửa thế kỷ; thêm nữa, thời kỳ “trước Tam Quốc” cũng chỉ có 90 năm. Thời
gian ngắn ngủi đó, so với lịch sử dân tộc Trung Hoa, đó cũng chỉ là “trong chốc
lát”. Thậm chí người ta chưa kịp nhớ lại, nghĩ lại tỉ mỉ thì trong chớp mắt gà
mái đã biến thành ngan. Lịch sử thường được người thắng lợi viết thành sách,
dân gian sửa lại, không tránh khỏi thấy nhân thấy trí hoặc nghe tin từ một
phái. Vì vậy khi ba nước Ngụy, Thục, Ngô vừa diệt vong, người người đã bàn luận
sôi nổi về những gì đã ghi chép trong sử sách, ý kiến của học giả cũng có phần
khác nhau. Đã có hai cách nói khi Gia Cát Lượng xuống núi, là “ba lần lều
tranh” và “vào cửa tự tiến”; hỏa chiến Xích Bích cũng có hai cách nói, Hoàng
Cái trá hàng phóng lửa và Tào Tháo đốt thuyền để rút. Tam Quốc là lịch sử tinh
tế, chói sáng khiến người người phải ù tai hoa mắt.

Lịch sử Tam Quốc đầy kịch tính khiến nó trở
thành đề tài hướng dẫn của văn học nghệ thuật. Trong dân gian, nó cũng trở
thành một đề tài người người ưa chuộng, thích thú. Người biết Lưu Bị rõ ràng
nhiều hơn người biết Lưu Tú; người biết Tào Tháo vượt hơn người biết Vương
Mãng. Công lao thuộc về các tác phẩm văn học nghệ thuật, nhất là Tam quốc diễn nghĩa. Sức cảm của tác phẩm văn học nghệ thuật
đòi hỏi phải tưởng tượng và hư cấu. Tác phẩm văn học nghệ thuật đầy tưởng tượng
và hư cấu lấy sử làm căn cứ, làm cấu tứ, làm đề tài, hư hư thực thực, nửa già nửa
thật, thêm nhiều mùi vị vào đoạn sử liệu vốn phức tạp, miên man.