Gót Sen Ba Tấc

Sau năm
1977, văn học Trung Quốc bước vào một thời kì mới, thời kì nhà văn
dám viết sự thật về những mất mát sâu xa do “đại cách mạng văn hóa”
và những chính sách quá tả trước đó gây ra. Cả một thế hệ đông đảo
các nhà văn trẻ ra đời: thế hệ thứ năm, và lập tức trở nên nổi
tiếng. Họ chẳng những là nhân chứng mà còn là nhân vật chính trong
tấn bi kịch khủng khiếp rộng lớn khắp Trung Hoa. Cơn lốc Hồng vệ binh
đã cuốn họ vào các cuộc kiểm điểm, phê bình, đấu tố, cải tạo tư
tưởng bằng học tập “trước tác” hoặc bằng lao động khổ sai. Chính
trong thời gian mười năm đó (1966-1976), họ đã có dịp hòa nhập vào
thực tế, có dịp suy ngẫm lại về cuộc đời và về số phận con người,
đã thai nghén hoặc phác thảo xong những tác phẩm tâm huyết chỉ chờ
dịp công bố cùng bạn đọc.

Phùng Ký Tài là một nhà văn “ngẫu
nhiên” và “tất nhiên” trong cả loạt nhà văn nói trên. Ông
sinh năm 1942 ở thành phố Thiên Tân. Năm 1960, sau khi tốt nghiệp phổ
thông trung học, ông tham gia đội bóng rồi chuyển sang làm giáo viên
dạy mĩ thuật. Trong thời gian cách mạng văn hóa, những lần bị đưa ra
đấu tố và lao động cực nhọc ở nông thôn đã làm giàu cuộc đời sáng
tác của ông. Năm 1978 ông bắt đầu sáng tác và liên tiếp có truyện in
từ bấy đến nay. Về truyện dài có Nghĩa hòa quyền (viết
chung với Lý Định Hưng), Đèn thần; về truyện
vừa có Ngả đường nở đầy hoa, A!
(giải truyện vừa ưu tú toàn quốc năm 1977-1980), Trên
cả tình yêu, Dấn mình trong mưa gió, Roi thần (giải truyện vừa ưu tú toàn quốc 1983-1984),
Cảm tạ cuộc đời (giải ưu tú của tạp chí
Tuyển chọn truyện vừa), Gót sen ba tấc v.v..;
về truyện ngắn có Chiếc tẩu thuốc khắc họa
(giải Truyện ngắn ưu tú toàn quốc 1978-1984), Người
đàn bà cao lớn và anh chồng lùn, v.v…

Một loạt tác phẩm trên đây cho thấy Phùng
Ký Tài không chỉ sở trường về đề tài hiện thực đương đại mà cả về
đề tài phong tục, lịch sử. Ở đề tài thứ hai, văn phong của ông thiên
về dí dỏm, hài hước, tươi vui; còn ở đề tài thứ nhất, ông viết
nghiêm túc, sâu sắc, chân thực, cảm động, để lại ấn tượng mạnh mẽ
trong người đọc. Bới vậy một số truyện tuy không được giải thưởng
song vẫn được giới lí luận chú ý nghiên cứu về nghệ thuật dẫn
truyện và hình tượng nhân vật của ông. Năm 1987, Trung tâm truyện ký
Mĩ tặng ông huy chương danh dự Danh nhân thế giới trong năm. Ông còn có
tên trong cuốn Người trí thức nổi tiếng thế giới
của Anh và Nhân vật kiệt xuất thế giới của
Mĩ.

Gót sen ba tấc là chuyện chương hồi “hiện đại” viết về số phận Qua
Hương Liên, một cô gái con nhà nghèo có đôi bàn chân bó xinh đẹp, qua
đó cho thấy một tập tục kì cục, tàn nhẫn, dã man. Tập tục này
không bắt nguồn từ tôn giáo như nhiều tập tục kì lạ của nhiều dân
tộc trên thế giới, mà bắt nguồn từ một quan điểm thẩm mĩ quái gở
của người khác giới với chị em, những người đàn ông có quyền thế
ngang trời là vua chúa Trung Quốc, sau khi đã chơi chán các kiểu
“búp bê” – như sau này nhà văn lớn Na Uy Henrik Ibsen đã gọi
đúng tên những người phụ nữ bị coi là đồ chơi cho đàn ông – có dung
nhan chim sa cá lặn, liền chuyển ánh mắt thích thú sang hình thể của
họ, hết kiểu “búp bê” thắt đáy lưng ong, thon thả, nhẹ nhàng
để có thể đứng trên tay, trên mâm mà múa như Triệu Phi Yến, sủng phi
của Hán Thành Đế, lại đến kiểu “búp bê” bụ bẫm, mũm mĩm
đến mức thị tì nâng dậy mà cứ mềm oặt, không đứng lên được như Dương
Quý Phi của Đường Mạnh Hoàng. Rồi không biết tự lúc nào, cái thú
chơi bệnh hoạn của họ lại chuyển xuống đôi chân của chị em, muốn bàn
chân trời sinh của các nàng cung phi cũng phải biến thành những mầm
măng, ý hẳn để cho xứng với búp măng là những ngón tay thon thon
trắng xinh của họ chăng? Hay là để cho chị em, dù đã có người xốc
nách, mỗi khi bước đi, vẫn còn chập chững, chệnh choạng như say,
thảng thốt, kinh hoàng như chim hồng mất vía – như dáng đi đứng của
người đẹp từ lâu được ca ngợi trong thơ?

Có lẽ cả hai và chắc là còn nhiều thú vị
khác nữa, mà những người đàn ông quyền thế tìm thấy ở những đôi
gót sen nọ. Chỉ có một điều là những người đàn ông đó không một ai
nghĩ đến nỗi khổ của chị em khi bị bó chân nhỏ lại chỉ còn ba tấc
ta, nỗi đớn đau khôn tả cả về tinh thần và thể xác buộc phải làm
cho đôi chân mình biến dạng. chẳng khác nào nỗi đau đớn khi muốn biến
cái đuôi mình thành đôi chân để được yêu như nàng tiên cá trong truyện
Andersen.

Gót sen ba tấc chẳng những chỉ viết về những điều kể trên mà còn cho thấy
bi kịch của con người khi không làm chủ được mình, để cho hoàn cảnh
xô đẩy trở nên tha hóa, dẫn tới một cái ta khác hẳn với cái tôi ban
đầu. Qua Hương Liên ngây thơ, hiền lành từ nạn nhân đáng thương của tục
bó chân, của thú chơi đồ cổ, dần dần cũng bị chôn vào các cuộc xâu
xé, tranh giành quyền lực để rồi trở thành tội nhân đáng tàn nhẫn,
ngoan cố, song cũng đầy mâu thuẫn. Phần chìm này trong Gót
sen ba tấc cũng giống như phần chìm trong phim Đèn
đỏ treo cao của đạo diễn Trương Nghệ Mưu sau này – một phim viết
cùng về đề tài búp bê, dù rằng do đặc điểm thể loại và bút pháp, Gót sen ba tấc đề lại ấn tượng cho bạn đọc một
cách khác.

Gót sen ba tấc đăng lần đầu trên tạp chí văn học cỡ lớn Thu
Hoạch số 3 năm 1986. Đây là truyện vừa thứ hai trong bộ ba tiểu
thuyết viết về chủ đề suy ngẫm lại về văn hóa của Phùng Ký Tài mà
tập đầu là Roi thần (1984) và tập ba là Âm dương bát quái (1988). Cả ba đều đã được dịch ở
Nhật, riêng Gót sen ba tấc còn được dịch ở Mĩ
và ở Đức.