Liêt Tử và Dương Tử

Ngay ở nước ta, cả trong giới tân học, tên Liệt
tử cũng khá quen thuộc. Hầu hết chúng ta đều biết rằng tư tưởng của ông giống
tư tưởng Lão, Trang và tuy chưa đọc cuốn Liệt tử vì
chưa ai dịch nhưng ít nhất chúng ta cũng được biết dăm ba truyện rất lí thú
trong cuốn đó thỉnh thoảng được trích dẫn trong các sách, báo, đặc biệt là
trong bộ Cổ học tinh hoa của Nguyễn Văn Ngọc và Trần
Lê Nhân, như truyện Bệnh quên, Mất dê, Người kiếm củi được
con hươu, Lo trời đổ, Ngu Công dọn núi…, những truyện ai cũng phải nhận
là những ngụ ngôn quí nhất của nhân loại.

Ở Trung Hoa, cuốn Liệt tử
được tôn xưng là một cuốn kinh: Xung hư chân kinh, từ
năm 742 [1] (năm thứ nhất niên hiệu Thiên Bảo vua Đường
Huyền Tôn), rồi tới đầu thế kỉ XI, đời vua Tống Chân Tôn, lại được thêm hai chữ
“chí đức” nữa, thành: “Xung hư chí đức chân kinh”
(Xung hư có nghĩa là hư không). Như vậy là cuốn đó được đặt ngang hàng với Đạo Đức kinh, Nam Hoa kinh, hoặc Thi kinh, Thư kinh, và Liệt Ngự
Khấu (tức Liệt tử) cũng được đặc ngang hàng với các triết gia lớn nhất thời
Xuân Thu, Chiến Quốc, như Khổng Khâu, Lão Đam, Trang Chu.

Vậy mà các học giả Trung Hoa gần đây viết về
cổ triết của họ, như Hồ Thích, Phùng Hữu Lan, Vũ Đồng không nhà nào để riêng một
chương nói Liệt tử, trong khi họ phân tích những triết gia khác chúng ta ít
nghe tiếng, chẳng lưu lại một thiên, một chương sách nào cả, như Trần Trọng Tử,
Hứa Hành, Doãn Văn…

Dĩ nhiên các học giả đó không khi nào bỏ sót
một cuốn như Xung hư chân kinh mà không đọc, nhưng đọc
rồi, họ chỉ trích vài câu trong Thiên Thuỵ (về vũ trụ)
và dùng trọn mỗi một thiên (Tác phẩm gồm tám thiên) tức thiên Dương Chu, để viết không phải về Liệt Ngự Khấu, mà viết về
Dương Chu, và viết rất kỹ nữa. Chẳng hạn Hồ Thích trong cuốn Trung Quốc cổ đại triết học sử đại cương bỏ ra 6 trang,
Phùng Hữu Lan trong bộ Trung Quốc triết học sử bỏ ra
mười trang nghiên cứu học thuyết Dương Chu.

Sự kiện cơ hồ khó hiểu đó có ba lý do thuộc về:

– nhân vật Liệt Ngự Khấu.

– nguồn gốc tác phẩm Xung
hư chân kinh.

– và học thuyết trong tác phẩm đó.

Dưới đây chúng tôi tuần tự xét từng điểm đó một.

Chú thích:

[1] Theo Benedykt Grynpas trong cuốn Le vrai classique de vide
parfait – Gallimart – 1961, thì từ 732.