Iliad

Bắt đầu từ những nhà truyền giáo cho tới kỷ
nguyên toàn cầu hóa và tiếp tục trong tương lai, những ảnh hưởng của văn minh
phương Tây tới Việt Nam không chỉ dừng lại ở khoa học cơ bản, mà còn mở rộng đến
các ngành khoa học xã hội và nghệ thuật. Vì vậy, để thực sự khai thác xu hướng
này, chúng ta cần tìm hiểu nền tảng và cội nguồn của văn minh phương Tây: Hy Lạp
cổ đại. Không hề quá lời khi cho rằng, việc tìm hiểu Hy Lạp cổ đại là một điều
kiện tiên quyết nhằm mang lại sự hiểu biết thấu đáo liên quan đến những luận điểm
và học thuyết chủ đạo đang chi phối thế giới mà chúng ta đang sống: Lịch Sử và
Thần Thoại, Giới Tính và Xác Thân, Tôn Giáo và Hôn Nhân, Chính Trị và Dân Chủ…

Sau khi đã ra mắt hai tác phẩm được coi là “gối
đầu giường” của mọi chính trị gia Cộng Hòa (Plato) và Chính Trị Luận (Aristotle), Alpha Books tiếp tục mang đến
hai thiên sử thi kinh điển và là cột trụ của văn minh phương Tây: Iliad và
Odyssêy của đại thi hào Homer. Ngay cả những chính trị gia lỗi lạc như Plato,
Aristotle hay đến cả bậc quân vương như Alexander Đại Đế cũng xem việc đọc hai
tác phẩm này là một cách trau dồi trí tuệ và đức hạnh.

Thế nhưng lời giới thiệu này rất có thể sẽ gợi
nỗi băn khoăn nơi số đông độc giả phổ thông là việc đọc những tác phẩm cổ điển
như Iliad và Odyssêy có thực
sự mang lại bất kì lợi ích thiết thân nào hay không, khi khoảng cách không gian
và thời gian giữa tác phẩm và độc giả cách nhau trùng khơi vời vợi.

Câu trả lời ở đây là CÓ.

Iliad và Odyssêy là những bản trường ca của binh lửa
và giáo gươm. Ở đó những kẻ nhút nhát và rụt rè trước chiến trận mới chính là đối
tượng bị dè bỉu. Nhưng Homer không cổ súy cho chiến tranh mà dùng chiến tranh để
thử thách con người và dùng Cái Chết để bộc lộ đức hạnh của họ.

Aristotle diễn giải bi kịch Hy Lạp là sự kết hợp
của số phận và sai lầm cá nhân. Nghĩa là một kết cục không vui chỉ thành bi kịch
khi phẩm chất trí tuệ và đức hạnh của nhân vật chính phải vượt hẳn người thường.
Và từ những biến cố đó người ta phát lộ ra những gì đẹp đẽ nhất của mình. Còn
Karl Japers cho rằng ý chí đương đầu và chấp nhận những bóng tối và sụp đổ, những
điều sản sinh từ hiểm nguy và nghiêm trọng của cuộc đời vượt quá sự tri nghiệm
của con người, chính là tinh thần gây dựng nên văn minh phương Tây.

Bên cạnh đó, Iliad và Odyssêy còn là những suy
tư và chiêm nghiệm của người Hy Lạp cổ đại về mối quan hệ vừa thân thuộc vừa xa
lạ giữa con người và vũ trụ, của linh hồn và thế giới, của bên trong và bên
ngoài.

Phương Tây xem trọng hai bản trường ca này vì
chúng là biên niên sử của quá trình tiến hóa của ý thức con người, nhất là ý thức
về thời gian. Điều đặc biệt của quá trình tiến hóa ý thức là nó tiếp tục diễn
ra ngay cả khi xác thân đã hoàn tất quá trình biến đổi. Chẳng phải thế mà ta
luôn coi vóc dáng cơ thể của Achilles là hình mẫu cho nam và Helen cho nữ.

Cuộc chiến thành Troy có thể coi như dấu chấm
hết cho sự ngây thơ còn sót lại từ thuở hồng hoang. Nó kết thúc không phải vì kẻ
này mạnh hơn kẻ kia, mà vì có kẻ này “láu cá” hơn kẻ kia. Người quyết định vận
mệnh cuộc chiến không ai khác hơn là Odyssêy.

Nhưng tại sao một kế hoạch rất “thô sơ” như
Con ngựa thành Troy lại có thể thành công? Bối cảnh bấy giờ là buổi hoàng hôn của
ký ức cộng đồng khi mỗi thành viên có thể nhìn thấy được dòng ý thức của người
khác, và khái niệm lừa lọc, hay chính xác hơn là che giấu dòng ý thức cá nhân,
hoàn toàn không tồn tại, cho đến khi Odysseus xuất hiện. Đó chính là mánh khóe
đầu tiên trong lịch sử loài người.

Nhưng điều đặc biệt và thú vị hơn cả là sự
tương tác giữa thần và người trong hai thiên sử thi này.

Các thần Hy Lạp mang hình dáng con người, khác
với các nền văn minh đương thời khác như Ai Cập hay Mesopotamian. Họ không phải
là những đấng toàn năng vô biên, lại còn mang đầy đủ những thói hư tật xấu như
con người. Nhưng điều này lại chính là ý tưởng đột phá vĩ đại: Vũ Trụ mang vẻ đẹp
và huyền bí của con người. Con người chính là trung tâm của vũ trụ.

Cuộc chiến thành Troy được các vị thần bắt đầu,
can thiệp và kết thúc, nhưng tới cuộc đại hải trình của Odysseus thì quyền tự
quyết định vận mệnh của cá nhân mới là yếu tố chủ đạo.

Trong quá trình đọc, hẳn quý độc giả sẽ tìm thấy
cho mình những trải nghiệm hữu ích từ những tương đồng và dị biệt giữa hiện tại
và quá khứ.

Những người Hy Lạp và Trojan kia cũng thấy mặt
trời lặn và mọc. Họ cũng băn khoăn và suy nghĩ trước quy luật bất biến của cuộc
sống: tuổi già, bệnh tật, tình yêu, khát vọng, nô dịch, hạnh phúc… Và chính những
người Hy Lạp và Trojan kia cũng hiểu sự hoang tàn và chết chóc của chiến tranh,
của nô dịch và toàn trị.

***

Với tâm thế đúng mực, chúng ta sẽ thu hoạch được
nhiều điều hữu ích từ những tác phẩm cổ điển. Vì suy cho cùng, việc mắc kẹt
hoàn toàn trong hiện tại hoặc luôn ngoái đầu hoài vọng về quá khứ chỉ dẫn ta vướng
vào hết sự vô tri này đến sự vô tri khác.

Trân trọng giới thiệu đến bạn viên kim cương
tuyệt hảo của nền văn minh phương Tây.

Tháng 9 năm 2013

ĐẶNG HOÀNG QUÂN

CÔNG TY CỔ PHẦN SÁCH ALPHA