Gia Định Thành Thông Chí

Giữa
vũ trụ, khí Khinh-thanh nổi lên trời, chất trọng-trọc ngưng dưới đất. Từ đời
Bàn-cổ khai phá khi chất hỗn-độn mà thoát ra, từ đó vật loại mới hóa sanh ra
nhiều. Những khu đất ở giữa rộng lớn thì gọi là trung-châu, còn bốn phía đông
tây nam bắc đều tùy các chỗ mà gọi danh hiệu, chứ khi đầu chưa có hoạch định
cương giới từng nơi nào cả. Kịp khi khí-vận lần mở, nhân dân lần đông, khi ấy
vua Hoàng-đế (2697-2596 trước Dương-lịch) vạch ra khu vực, vua Thần-vũ (đời Hạ
2205-2198 tr. D.L.) chia ra làm 9 châu, có sách vở tương truyền. Nhưng ở
Trung-quốc chỉ biết có 9 châu mà thôi, chứ sự thực thì ngoài 9 châu ấy ra lại
có 9 châu nữa, cũng như ngoài bốn biển còn có 4 biển nữa. Như sách nhà Phật có
nói: “4 Đại-bộ-châu” vậy thì những nước biết ăn gạo lúa mặc tơ lụa,
chẳng biết còn có bao nhiêu nước nữa, chỉ vì sách xưa thiếu sót đó thôi.

[1b]
Như vậy thì sơn hà nhân vật có phải ngày nay mới khai sinh ra đâu ? Như người
Tây-dương bảo có “tân-thế giới” là cuộc theo cái kiến thức hạ-trùng tỉnh-oa tất nhiên không được hiệp lý vậy.

Do đó mà ta nhận thấy từ
khi ngao-cực (trụ cá ngao) đã lập,
hồng-trảo (móng chim hồng) đã phân,
trời đất mở ở hội Tý, thì Gia-định cũng đồng thời mở từ khi ấy, đất mở ở hội Sửu,
thì Gia-định cũng đồng thời mở từ khi ấy, người sinh ở hội Dần, thì người Gia-định
cũng đồng thời sinh từ khi ấy, không phải trong ấy có chỗ riêng sinh riêng dưỡng
riêng che riêng chở gì. Còn những cương thường, thân thể, ẩm thực, ngôn động,
thì người thuở ấy bẩm thụ thiên tánh cũng như những người đời nay; hoặc có khác
là chỉ khác sự ăn mặc vật dụng, xưng hô danh mục, do theo sự tập thượng của người,
tùy theo thế đại Văn-minh hay chất phác mà biến chuyển đó thôi; ấy là lý tất
nhiên vậy.
…