Nhị Độ Mai

Tôi
(VansonNguyen) dùng quyển “Nhị Độ Mai” của nhà xuất-bản Tân-Việt
(sáng lập năm 1937), tại 20 Nguyễn An Ninh Sai-gon (quyển này in theo giấy phép
số 514/T.X.B. của bộ Thông-Tin Nam-Việt. Có lẽ vì vậy mà điạ chỉ khác với quyển
“Lục-Vân-Tiên”, in năm 1973)

Toát-Yếu

Truyện này do một tác-giả vô-danh
Việt-nam dựa theo cốt truyện “Trung-hiếu tiết-nghĩa Nhị Độ Mai”, một
cuốn luân-lý tiểu-thuyết của người Tầu, diễn theo thể văn lục-bát của ta, cũng
lấy nhan đề là “Nhị Độ Mai”, vì trong truyện có đoạn hoa mai nở hai lần,
được truyền làm giai thoại.

Truyện gồm có
2816 câu – không kể thơ – có thể tóm-tắt chia ra làm 7 hồi :

Mai-Công Thăng Quan

Đời Đường Đức-tông ( 780-805 ) có Mai Bá Cao,
tri-huyện Lịch-thành, vốn người thanh-liêm trung-trực. Bấy giờ trong triều có
hai gian-thần là Lư Kỷ, Hoàng Tung, ông vốn căm-ghét, chỉ mong có dịp sẽ ra tay
trừ khử. Thì bỗng có chiếu-chỉ được thăng chức Lại-khoa cấp-sự, ông bèn nhất định
cùng bọn Lư, Hoàng một còn một mất; cho vợ con về quê-quán, chỉ đem một
gia-đinh là Mai-Bạch đi theo .Khi sắp lai kinh, ông dặn dò phu-nhân, công-tử,
các nha-lại và yên-ủi dân hạt Lịch-thành rất là cảm-động.

Mai-Công Ngộ Hai

Về đến Kinh, sau khi bệ kiến, ông qua Tướng-phủ
định vào chào, nhưng quan hầu đòi lễ trình, ông giận mắng, trở về, không vào nữa.
Cách mấy bữa Lư-Kỷ mở tiệc thọ sáu mươi, bất đắc dĩ ông phải đến mừng, nhưng lễ
mừng chỉ có vài cân miến, mấy cây sáp; lúc tiếp chuyện, ông có ý chỉ-trích mạt
sát, Lư Kỷ căm-tức, lập tâm hãm hại. Nhân có giặc Thát phạm cõi, Lư Kỷ mật tâu
vu cho Mai-công giao-thông với giặc. Vua Đường truyền đem chém, Lư Kỷ xin đợi
cho rõ tang chứng. Rồi một buổi triều, Lư tâu xin cử Phùng Lạc Thiên và Trần
Đông Sơ là hai bạn của Mai Công đi đánh giặc Thát. Ông khải tâu hai văn-thần
không quen việc binh, vả giặc Thát không cần phải đánh, chỉ đem thóc kho phát
cho dân đói và chém đầu hai gã Lư, Hoàng, để trừ kẻ gian thần làm lầm việc nước,
khắc là giặc Thát qui hàng. Vì đã tin lời Lư Kỷ tâu lót trước vua Đường nổi giận,
cho là Mai-công vì giặc hoãn binh, bèn truyền đem hành hình và cách chức họ Trần,
họ Phùng; lại ra mật lệnh truy nã cả nhà họ Mai, đều là do thủ-đoạn thâm độc của
Lư Kỷ.

Mai Phu Nhân cùng Công-Tử lánh nạn

Sau khi Mai-công đã bị hành hình, gia đinh là
Mai Bạch trốn về báo tin, chẳng may giữa đường mắc bệnh chết. Nhờ có Đồ Thân
phi báo, Mai phu-nhân cùng công tử trốn thoát. Phu-nhân có em ruột làm quan ở
Sơn-đông, liền đến nương náu. Còn công-tử Mai Lương Ngọc thì cùng đầy-tớ là
Vương Hỉ Đồng định đến lánh nạn ở nhà bố vợ chưa cưới là Hầu Loan, đương làm
tri-huyện Nghi-trưng. Muốn thử bụng họ Hầu, Hỉ Đồng mặc giả làm Mai-sinh, vào kể
tình đầu. Hầu Loan trở mặt sai bắt, đợi giải nộp để lấy công. Đã bọc sẵn gói
thuốc độc, Hỉ Đồng tự tử thay Mai-sinh; chàng lẻn đắp mả Hỉ Đồng rồi lánh đi,
vơ-vẩn đến một cảnh chùa, nghĩ thấy cực thân, liền tự-ải trên cành cây; may có
nhà sư cứu sống, nuôi cho ở chùa, giúp việc trồng cảnh vun hoa.

Hoa mai nở hai lần

Trong khi ở chùa Mai-sinh nhận tên là Hỉ Đồng.
Một hôm Trần Đông Sơ, chính là em nhà sư, sang chơi chùa, thấy vườn cảnh của
nhà chùa tươi đẹp, bèn xin nhà sư đem Mai-sinh về làm vườn. Hôm giỗ đầu
Mai-công, Trần-công nhớ thương bạn cũ, sửa lễ cúng ở ngoài vườn, khấn thầm: nếu
họ Mai còn có dòng-dõi nên người thì hoa mai nở bội thường. Không ngờ đêm ấy
mưa to gió lớn, hoa mai rụng hết. Trần-công chán-nản cuộc đời, định theo anh xuất
gia đầu phật. Con gái là Hạnh Nguyên can không được, nàng xin cầu-khấn cho hoa
mai nở hai lần. Ba hôm sau, hoa mai lại nở, so với lần trước có phần mỹ-mãn
hơn. Trần-công mừng, truyền làm tiệc thưởng mai vịnh thơ. Bỗng thấy trên vách
hoa-đình đã có thơ đề, hỏi ra thì là của Hỉ Đồng, mọi người cứ theo đó họa vần;
từ đấy Hỉ Đồng được biệt đãi. Sau vì có sự tò mò của một đứa ở gái, mới rõ Hỉ Đồng
chính là Mai công-tử. Ông bà Trần Đông Sơ bàn nhau gả Hạnh Nguyên cho Mai Lương
Ngọc, nhưng còn giữ kín, ” bảng vàng rõ mặt, đuốc hoa định ngày “.

Nhà họ Trần tan nát

Trần công tuy đã bị cách quan, Lư Kỷ vẫn còn
căm ghét, vì là phe trung-trực. Bấy giờ có nước Sa-đà động binh, Lư tâu bắt con
gái Trần-công là Hạnh Nguyên đi cống. Đi đến Lạc-nhạn-đài, Hạnh Nguyên gieo
mình tự tận, trôi giạt vào nhà Châu Bá Phù, được nhận làm con gái nuôi, cùng ở
với Châu tiểu-thư làVân Anh. Về phần Trần-công, sau khi Hạnh Nguyên đi cống Hồ,
thì ông bị bắt giam, lại bị truy-nã cả gia-quyến. Mai-sinh cùng Xuân-sinh, con
trai Trần-công, đi tiễn Hạnh Nguyên, được tin chạy trốn, giữa đường gặp cướp,
hai người lạc nhau.

Cuộc gặp gỡ của Mai-Sinh, Xuân-Sinh

Mai-sinh bị cướp bóc lột, ngồi ở bờ sông, bỗng
có quan thuyền trẩy qua bị bắt xuống xét hỏi. Thì ra là Phục Lạc Thiên về Kinh
phục chức. Mai-sinh không dám nói thực, liền khai tên là Mục Vinh. Sau được
Phùng-công đề cử theo giúp việc quan Tuần-án Hà-nam là Châu Bá Phù. Châu thấy Mục
Vinh có tài văn-chương, mới cho chàng về quê học-tập để đi thi, viết thư kín
cho phu-nhân, định sẽ gả Vân-Anh cho chàng. Nhân thế Mai-sinh được gặp Hạnh
Nguyên ở nhà họ Châu, mới xảy ra những chuyện mất thoa và ốm tương-tư rắc-rối
buồn cười. Còn Xuân-sinh, sau khi bị cướp, lạc bạn lẻ-loi, đã liều đâm đầu xuống
sông tự tận. Nhờ được Ngư-bà cứu đem về nuôi và hứa gả con gái là Ngọc Thư. Sau
bỗng vì sự kiện-cáo, tình-cờ gặp Khâu Đề-đốc – mới mạo tên là Khâu Khôi – lại
đính hôn với Khâu tiểu-thư Vân Tiên.

Lư, Hoàng phải tội; Mai, Trần hiển vinh

Hai người đi thi, Mục Vinh tức Mai sinh đỗ Trạng-nguyên,
Khâu Khôi tức Xuân-sinh đỗ Bảng-nhãn. Lư Kỷ ép gả con gái cho Khâu Khôi, chàng
từ chối đã có vợ không chịu lấy; Lư Kỷ giận bắt bỏ ngục, định sẽ vu tấu để tội.
Tin ấy làm cho các cống-sỹ khích-phẫn, họp nhau cứu Bảng-nhãn. Nhân buổi sáng sớm,
Lư Kỷ, Hoàng Tung vào chầu, chúng đón ngang đường đánh xé. Khi được triệu vào đối
chất, bọn cống sỹ tâu rõ sự lộng quyền ức-hiếp của Lư, Hoàng. Vua Đường giao
tòa Tam-pháp xét xử. Kết cuộc hai gian-thần bị xử chém, Trần Đông Sơ được tha
ra khỏi ngục và được thăng trật. Mục Vinh, Khâu Khôi được phục họ tên và ban chức.

Mai-sinh được đi tuần thú thay vua, nhân tiện
rước linh-cữu, đón mẫu-thân, viếng mả Hỉ Đồng, cất Đồ Thân lên chức Huyện-quan,
trị tội Hầu Loan, cách chức Sử-công là phe đảng gian-thần. Báo ân báo oán xong,
mới làm lễ thành hôn với Hạnh Nguyên và Vân Anh. Xuân-sinh cũng làm lễ
thành-hôn cùng Vân Tiên và Ngọc Thư, hai nhà sum-họp trúc mai, càng sâu nghĩa bể,
càng dài tình sông!